Emocje a schematy – jak zrozumieć swoje reakcje?

gasiorluk8
22 lis 2024
3 minut(y) czytania

Każdy z nas doświadcza emocji – są one odpowiedzią na to, co dzieje się wokół nas i w nas samych. Często jednak nasze emocje są bardziej intensywne, niż sytuacja by na to wskazywała, albo trudno nam je zrozumieć. Klucz do zrozumienia wielu naszych reakcji emocjonalnych kryje się w schematach – wzorcach myślenia, odczuwania i działania, które powstały w dzieciństwie i mają wpływ na to, jak reagujemy na świat. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Czym są schematy i jak powstają?

Schematy to trwałe wzorce, które tworzą się na bazie naszych doświadczeń z dzieciństwa i młodości, zwłaszcza w relacjach z ważnymi osobami, takimi jak rodzice czy opiekunowie. Przykładowo: jeśli jako dziecko czułeś się często krytykowany, mogłeś rozwinąć schemat „poczucia niedoskonałości”, który sprawia, że w dorosłym życiu masz tendencję do samokrytyki i obawy przed oceną.

Te wzorce są aktywowane w codziennych sytuacjach, czasem zupełnie nieświadomie. Kiedy schemat się uruchamia, wywołuje określone emocje – często bardzo intensywne. To właśnie dlatego możemy reagować w sposób, który wydaje się nam przesadzony lub niezrozumiały.

Mechanizmy powstawania emocji związanych ze schematami.

Gdy nasze schematy są aktywowane, pojawiają się automatyczne reakcje emocjonalne. To trochę jak naciśnięcie guzika, który uruchamia całą machinę.

1. Bodziec aktywujący schemat

To może być sytuacja, słowo, spojrzenie, a nawet ton głosu, który przypomina coś z przeszłości. Na przykład: jeśli ktoś podnosi głos, osoba ze schematem „poczucia zagrożenia” może odczuwać lęk, bo przypomina jej to sytuacje z dzieciństwa, kiedy czuła się zastraszana.

2. Interpretacja sytuacji przez schemat

Nasz mózg od razu przetwarza sytuację przez pryzmat schematu. Jeśli masz schemat „opuszczenia”, możesz interpretować czyjeś spóźnienie jako znak, że ta osoba przestaje się tobą interesować. Ta interpretacja wywołuje reakcję emocjonalną, nawet jeśli w rzeczywistości spóźnienie wynikało z korków.

3. Reakcja emocjonalna i zachowanie

Schematy często wywołują silne emocje, takie jak smutek, lęk, złość czy wstyd. W odpowiedzi na te emocje możemy reagować na trzy sposoby:

Podporządkowanie się schematowi – np. unikanie konfliktu, by nie zostać odrzuconym.
Przeciwstawianie się schematowi – np. reagowanie złością, by ukryć strach przed odrzuceniem.
Unikanie schematu – np. odcinanie się emocjonalnie od trudnych sytuacji.

Jak schematy wpływają na codzienne życie?

Schematy mają ogromny wpływ na nasze relacje, pracę i samopoczucie. Wyobraź sobie, że masz schemat „poczucia porażki”. W pracy możesz unikać trudnych zadań, bo obawiasz się, że nie poradzisz sobie, co z kolei utwierdza cię w przekonaniu o własnej nieskuteczności. Z kolei w relacjach schemat „poczucia niedoskonałości” może sprawić, że będziesz unikać bliskości, bo boisz się, że ktoś odkryje twoje „wady”.

Jak zrozumieć swoje reakcje?

Zrozumienie swoich schematów i emocji, które z nich wynikają, wymaga uważnej refleksji. Oto kilka kroków, które mogą pomóc:

1. Zidentyfikuj bodziec

Zastanów się, co wywołało twoją reakcję. Co dokładnie się wydarzyło? Czy sytuacja przypomina coś z przeszłości?

2. Rozpoznaj schemat

Jakie myśli pojawiły się w tej sytuacji? Czy odczuwasz emocje, które wydają się „znajome”? Może zauważysz schematy takie jak „poczucie odrzucenia” lub „wysokie wymagania”.

3. Zbadaj prawdziwość myśli

Zadaj sobie pytanie: czy moje myśli są faktycznie zgodne z rzeczywistością? Czy istnieje inne wyjaśnienie sytuacji? Na przykład: „Spóźnienie kolegi nie oznacza, że mnie nie lubi – mógł po prostu utknąć w korku”.

4. Skontaktuj się z emocjami

Zamiast unikać emocji, spróbuj je zauważyć i nazwać: „Czuję smutek, bo boję się, że zostanę odrzucony”. Świadomość emocji pozwala lepiej je zrozumieć i nad nimi pracować.

5. Pracuj nad reakcjami

Zastanów się, jak możesz zareagować w sposób bardziej świadomy. Zamiast unikać rozmowy lub atakować, spróbuj otwarcie powiedzieć, co czujesz: „Czułem się zaniepokojony, kiedy się spóźniłeś, bo pomyślałem, że zapomniałeś o naszym spotkaniu”.

Przykłady z życia grup terapeutycznych

W trakcie naszych grup terapeutycznych wielokrotnie widzimy, jak schematy ujawniają się w relacjach między uczestnikami. Przykład: Marek często wycofywał się z rozmowy, kiedy ktoś wyraził inne zdanie. Gdy omówiliśmy jego reakcję, zdał sobie sprawę, że uruchamiał się jego schemat „krytyki i wstydu” – przypominało mu to sytuacje z dzieciństwa, kiedy był krytykowany przez ojca. Świadomość schematu pomogła mu inaczej spojrzeć na interakcje w grupie i uczyć się bardziej asertywnej komunikacji.

Schematy i związane z nimi emocje mają ogromny wpływ na nasze życie. Zrozumienie tych mechanizmów to klucz do bardziej świadomego reagowania i budowania zdrowszych relacji. W terapii, szczególnie grupowej, możesz lepiej poznać swoje schematy i pracować nad ich wpływem na codzienność.

Źródła:

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide.
Leahy, R. L., Tirch, D., & Napolitano, L. A. (2011). Emotion Regulation in Psychotherapy.
APA. (2022). Understanding Emotional Patterns in Therapy.